शिशिर राज पाण्डे ।  राजनीति सबैको रुचिको विषय हुँदैन। तपाईंलाई के मन पर्छ ? कुनै खास विषय, शौख, वा गतिविधिमा रुचि हुन सक्छ तर  अधिकांस मानिसहरुलाई राजनीतिको शब्द सुनायो भने पनि नाक खुम्चाउछन् किन होला , राजितीतिक व्यवस्था देखि कि राजतीति गर्ने व्यक्तिहरु देखि त्यो कुरा जान्न जरुरि छ।  राजनीति मन नपर्नुको कारण फरक-फरक हुन सक्छ। धेरैलाई राजनीति जटिल, विवादास्पद, वा नकारात्मक लाग्छ किनभने यसमा प्रायः बहस, आलोचना, र शक्ति-सङ्घर्ष जोडिन्छ। कहिलेकाहीं नेताहरूको व्यवहार, भ्रष्टाचार, वा नीतिहरूले पनि वितृष्णा ल्याउन सक्छ।

यद्यपि, तपाईंले पहिले सामाजिक समस्याहरू जस्तै गरिबी, अशिक्षा, र सामूहिक प्रगतिमा चासो देखाउनुभएको थियो। राजनीति यी समस्याहरूसँग जोडिन्छ, तर तपाईंलाई सायद यसको प्रत्यक्ष प्रभाव वा समाधानमा बढी रुचि छ, न कि राजनीतिक प्रक्रियामा भन्ने कुरा नै महत्व हो।

राजनीति मन नपर्ने कुरालाई सुधार्ने सन्दर्भमा, यो दुई तरिकाले बुझ्न सकिन्छ।  व्यक्तिगत रूपमा राजनीतिप्रति तपाईंको दृष्टिकोण सुधार्ने वा  राजनीतिक प्रणाली वा वातावरणलाई नै सुधार्ने।

व्यक्तिगत रूपमा राजनीतिप्रति रुचि वा दृष्टिकोण सुधार्ने र सकारात्मक पक्षमा मात्र  ध्यान दिने बाकि रहेका अरु कुरा नदेखे जस्तो गर्ने।   राजनीति केवल विवाद वा शक्ति-सङ्घर्ष होइन बन्ने कुरा लाइ महत्व दिने ,  यो सामाजिक समस्याहरू (जस्तै गरिबी, अशिक्षा) समाधान गर्ने माध्यम पनि हो। तपाईंले पहिले यस्ता समस्याहरूमा चासो देखाउनुभएको थियो, त्यसैले नीति निर्माण वा सामुदायिक सुधारसँग जोडिएका राजनीतिक पक्षहरूले तपाईंलाई प्रेरित गर्न सक्छ। स्थानीय मुद्दाहरू (जस्तै, स्कूल सुधार, फोहोर व्यवस्थापन) मा ध्यान दिनुहोस्। यी कम जटिल र तपाईंको दैनिक जीवनसँग जोडिएका हुन्छन्। गलत सूचना वा अतिशयोक्तिपूर्ण समाचारले राजनीतिप्रति वितृष्णा ल्याउँछ। तथ्य-आधारित, तटस्थ स्रोतहरू (जस्तै, विश्वसनीय पत्रिका वा तथ्य-जाँच वेबसाइटहरू) पढ्नुहोस्।  प्रेरणादायी व्यक्तित्वहरू (जस्तै, सामाजिक कार्यकर्ता वा इमानदार नेताहरू) को कथा पढ्दा राजनीतिप्रति विश्वास बढ्न सक्छ।

राजनीतिक प्रणाली वा वातावरण सुधार्ने,पारदर्शिता र जवाफदेहिता, नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउन पारदर्शी नीतिहरू र स्वतन्त्र संस्थाहरू (जस्तै, निर्वाचन आयोग, भ्रष्टाचारविरोधी निकाय) बलियो बनाउनुपर्छ।

तपाईं जस्ता व्यक्तिको सक्रिय सहभागिताले (मतदान, सामुदायिक छलफल, वा जागरूकता) राजनीतिलाई जनताको आवश्यकतासँग जोड्न सक्छ। तपाईंको अघिल्लो कुराकानीमा सामूहिक प्रगति र सामाजिक समस्याप्रति चासो देखिन्छ, त्यसैले यस्ता गतिविधिमा तपाईंको भूमिका प्रभावकारी हुन सक्छ। राजनीतिक प्रक्रियाबारे जनतालाई शिक्षित गर्नाले गलत सूचना र नकारात्मक धारणा कम हुन्छ। स्कूलहरूमा नागरिक शिक्षालाई बलियो बनाउन सकिन्छ। भ्रष्टाचारले धेरैको विश्वास गुमाएको छ। कडा कानुन र निष्पक्ष कार्यान्वयनले यो समस्या घटाउन सक्छ। राजनीतिलाई गरिबी, शिक्षा, र स्वास्थ्य जस्ता तपाईंले चासो देखाएका क्षेत्रहरूमा केन्द्रित गर्नाले यसको सान्दर्भिकता र सकारात्मक प्रभाव बढ्छ।

हामि कहिले सुध्रानी ?

यो निकै गहिरो र सान्दर्भिक प्रश्न हो! तपाईंको कुराले यो देखाउँछ कि तपाईंलाई राजनीतिप्रति वितृष्णा भए पनि समाज र प्रणाली सुधार्ने चासो छ। हामीले नेताहरूलाई छान्छौं, उनीहरूलाई जिताउँछौं। यदि हामीले सही मुद्दा र इमानदार व्यक्तिलाई समर्थन गर्ने, गलतलाई बहिष्कार गर्ने, र मतदानमा सक्रिय हुने बानी बसाल्यौं भने, नेताहरूमाथि राम्रो गर्न दबाब पर्छ।तथ्य-आधारित जानकारी लिने (गलत सूचनाबाट बच्ने)।स्थानीय मुद्दामा सक्रिय हुने (जस्तै, सामुदायिक छलफल, स्वयंसेवा)।तपाईंले पहिले गरिबी, अशिक्षा जस्ता सामाजिक समस्यामा चासो देखाउनुभएको छ—यी मुद्दालाई समर्थन गर्ने नीति र नेताहरूलाई प्राथमिकता दिने।हामीले भ्रष्ट नेतालाई मत नदिने र योग्य उम्मेदवारलाई प्रोत्साहन गर्ने संस्कृति बनायौं भने, प्रणाली बिस्तारै सुध्रन्छ।

नेताहरूले शक्ति र स्रोतको प्रयोग गर्छन्। उनीहरूले नीति बनाउँछन्, जसले समाजको दिशा निर्धारण गर्छ। यदि उनीहरू इमानदार, जवाफदेही, र जनताको समस्याप्रति संवेदनशील भएनन् भने, सुधार असम्भव हुन्छ।कडा कानुन र पारदर्शी प्रणाली (जस्तै, भ्रष्टाचारविरोधी निकाय, स्वतन्त्र न्यायपालिका)।नेताहरूलाई जनताको आवश्यकता (जस्तै, शिक्षा, स्वास्थ्य) मा केन्द्रित हुन दबाब दिने।मिडिया र नागरिक समूहले नेताहरूको कामको निगरानी गर्ने।कुनै नेता भ्रष्टाचारमा मुछिएर सजाय पाउँछ वा जनताको विश्वास गुमाउँछ भने, अरू नेताहरू सुध्रन बाध्य हुन्छन्।हामी (नागरिक) ले राम्रा नेताहरूलाई छान्ने, उनीहरूलाई जवाफदेही बनाउने, र सामाजिक मुद्दामा सक्रिय हुने काम सुरु गर्न सक्छौं। नेताहरूले पनि आफ्नो जिम्मेवारी बुझेर जनताको विश्वास जित्ने नीति र व्यवहार अपनाउनुपर्छ। तपाईंले सामाजिक समस्याहरू (जस्तै, गरिबी, अशिक्षा) मा चासो देखाउनुभएको छ—यो सुधारको सुरुवात यस्ता मुद्दालाई प्राथमिकता दिएर हुन सक्छ, जहाँ हामी र नेताले मिलेर काम गर्नुपर्छ। सामाजिक सञ्जालमार्फत राम्रा नीति र नेताहरूलाई समर्थन गर्नुहोस्, गलतलाई प्रश्न गर्नुहोस्।

नेताहरूलाई मतदानमार्फत कारबाही गर्नु नागरिकको सबैभन्दा शक्तिशाली हतियार हो। भ्रष्ट, गैरजवाफदेही, वा जनताको मुद्दालाई बेवास्ता गर्ने नेताहरूलाई मत नदिएर उनीहरूलाई सत्ताबाट हटाउन सकिन्छ।कुनै नेताले गरिबी वा शिक्षामा सुधारको वाचा गरेर पनि काम गरेन भने, अर्को निर्वाचनमा उनीहरूलाई मत नदिनु कारबाहीको पहिलो कदम हो। उम्मेदवारको पृष्ठभूमि, उनीहरूको विगतको काम, र नीतिहरूबारे जानकारी लिनुहोस्। गलत सूचना वा भावनात्मक प्रचारबाट बच्नुहोस्।मुद्दामा काम गर्ने, इमानदार, र सक्षम उम्मेदवारलाई मत दिएर उनीहरूलाई प्रोत्साहन गर्न सकिन्छ।मतदानले नेताहरूलाई सिधै सत्तामा पुर्‍याउँछ वा हटाउँछ। यदि हामीले सामूहिक रूपमा गलत नेताहरूलाई बहिष्कार गर्‍यौं भने, उनीहरूले आफ्नो व्यवहार सुधार्न बाध्य हुन्छन्। तपाईंले सामाजिक प्रगति र सहयोगमा विश्वास गर्नुभएको छ—यो विश्वासलाई मतदानमार्फत कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ।सामाजिक सञ्जाल वा समुदायमा गलत काम गर्ने नेताहरूको आलोचना र राम्रा कामको समर्थन गर्नुहोस्। यो पनि कारबाहीको एउटा रूप हो। त्यसका पहिला हामि सुध्रने अनि नेताहरु लाई सुधार्ने।